0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

 

Sinekler birçok hastalığın yayılmasında rol oynamaktadır.  Sinek türlerinin toplamda 200 türü insan patojenlerini yaymaktadır. Toplamda 10 türün medikal önemde olduğu bilinmektedir. Örnek olarak sivri sineklerin olduğu ailenin üyeleri ile, Afrika’da malarya ve filairasis gibi önemli hastalıklar yayılmaktadır.

Sivrisinekler; Sıtma, Japon ensefaliti, La Crosse ensefaliti, St. Louis ensefaliti, Batı Nil Virüsü, Batı Equine ensefaliti, Deng virüsü, Rift Vadisi Humması, Sarı Humma, Murray Vadisi ensefaliti, O’Nyong-nyong, Ross River, Chikungunya, Zika, Sindbis ve filariasis gibi birçok hastalığın bulaştırılmasında önemli rol oynamaktadırlar. Özellikle Afrika’da 2012 yılında 620 000 kişi malarya hastalığından ölmüştür. Ölenlerin %77’si 5 yaşının altındaki çocukları içermektedir. Filiariasis hastalığı tarafından enfekte edilen insan sayısı 120 milyon kişidir.

Wolbachia symbiotic  bacterilerin neden olduğu  Onchocerciasis hastalığıda çok önemli ve hızla yayılan bir hastalıktır. Loa loa hastalığı da sinekler tarafından yayılan ve Afrika’da görülen bir diğer hastalıktır. Mansonella hastalığı sinek sokmaları ile yayılan bir diğer hastalıktır. Trypanosomiasis hastalığı ise hali hazırda 30000 kişinin enfekte olduğu, aşısı halen bulunamamış, 70 milyona yakın kişinin de tehdit altında olduğu önemli bir hastalıktır. Leishmaniasis hastalığı da Kuzey Afrika’da yaygın olan 12 milyon kişinin enfekte olduğu, hızla yayılmaya devam eden bir diğer sineklerle yayılan hastalıktır. Arboviruses hastalığı da Aedes, Culex ve Mansonia gibi içerisinde sivrisineklerin bulunduğu türler tarafından yayılan önemli bir hastalıktır (Coetze, 2014).

Medikal öneme sahip olan önemli sinek cinsleri Aedes, Anopheles, Culex türlerinden Aedes ve Culex daha çok viral hastalıkları yaymaktadır.

 

Türkiye’de Batı Nil Ateşi, Deng Humması ve Sarı Humma gibi sivrisinek kaynaklı arboviral hastalıkların varlığı tespit edilmiştir (Kuçlu ve Dik, 2018).

Bu çalışmaların ve taşıyıcılıkların daha detaylı çalışılması gerekmektedir.

KOVİD 19 SİNEKLERLE YAYILIR MI?

Koronavirüsler dışkı-oral yolla, solunum salgılarıyla ve virüs bulaşmış yüzeylere dokunarak doğrudan temasla ve ellerin (yıkamadan önce) gözler, burun ve ağızla teması yoluyla bulaşabilir.

Koronavirüslerin büyük çoğunluğu orta derecede patojeniktir, ancak bazen insanlarda şiddetli akut solunum sendromu (SARS) ve Orta Doğu solunum sendromu (MERS) gibi daha şiddetli belirtler oluşturabilir. Covid 19 ile ilgili yapılan çalışmalar tam netlik kazanmasa da Yarasa-pangolin (karınca yiyen)-insan zincirinde bulaşma yaptığı bildirilmektedir (Dehghani and Kassiri, 2019).

Mevcut durumda; COVID-19’un solunum damlacıkları, yakın temas, aerosoller ve muhtemelen fekal-oral yolla bulaştığı ve hastaların inkübasyon süresi boyunca virüsü başkalarına bulaştırabileceği düşünülmektedir. Sivrisinekler gibi kan emen eklembacaklılar tarafından COVID-19 bulaştığına dair hiçbir rapor bulunmamaktadır. Bununla birlikte birçok patojen ana mekanik vektörleri olan hamamböceği ve karasinek gibi böcekler, hastalığı kontamine yüzeylerle ve hatta enfekte kişilerin dışkılarıyla temas ederek bulaştırabilirler (Kassiri et al., 2012, Vazirianzadeh et al., 2014).

Henüz netleşmemekle birlikle dışkıyla temas eden karasinek ve hamam böceklerin virusun yayılmasında rol oynayabileceği ihtimal dahilindedir.  Bu böcekler, virüsler, bakteriler ve parazitler gibi patojenleri mekanik olarak aktarma potansiyeline sahiptir.

Bu bağlamda, halka açık yerlerde ve konutlarda hamamböceği ve sinek gibi olası mekanik vektörleri ortadan kaldırmak önemlidir. Karasineklerin ve hamamböceklerinin kontrol yöntemleri arasında atıkların kapalı torbalara ve kapaklı çöp kutularına yerleştirilmesi, düzenli depolama sahaları, hijyenik tuvaletler, uygun kanalizasyon bertaraf sistemleri ve yerleşim alanlarının yakınında hayvan gübresi birikiminin önlenmesi gibi iyileştirilmiş çevresel sağlık hizmetleri bulunmaktadır.

Kapılara, pencerelere ve vantilatörlere paslanmaz veya plastik perde takmak, yemek kaplarını örtmek ve zehirli yemler, ışık tuzakları ve yapışkan tuzaklar kullanmak bu böceklerin fiziksel ve mekanik kontrol yöntemlerinden bazılarıdır. Böcek öldürücüler kullanılarak kimyasal kontrol, potansiyel riskleri nedeniyle uzmanlarla görüştükten sonra yapılmalıdır. Ayrıca; lavanta ve okaliptüs gibi şifalı bitkiler de karasinekleri kovmada oldukça etkilidir.

Parazitoitlerin biyolojik kontrolü ve uygulanması, bu böcekleri kontrol etmenin güvenli ve çevre dostu bir yoludur. Çürüyen materyaller, çöplükler, hayvancılık ve kümes hayvanları çiftliklerinin etrafındaki alanlar, hayvan leşleri, çöp kutuları vb. Üzerlerine yumurta bırakmaları için karasinekleri ve hamamböceklerini çekebilir. Bu alanların mutlaka temizliğinin düzgün yapılması halk sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır.

Sağlıcakla kalın.

Prof.Dr.İNANÇ ÖZGEN

Fırat Üniversitesi

Biyomühendislik Fakültesi Öğretim Üyesi

Yazarın Tüm Yazılarını Görmek İçin TIKLAYINIZ

Literatür

Coetze, M., 2014. How important are Dipteran vectors of Disease in Africa. Trans R Soc Trop Med Hyg2014;108: 179–180.

Dehghani, R. and H. Kassiri, 2019.  Brief Review on the Possible Role of Houseflies and Cockroaches in the Mechanical Transmission of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). Archives of Clinical Infectious Diseases: 15

Kassiri H, Akbarzadeh K, Ghaderi A. Isolation of pathogenic bacteria on the house Fly, Musca domestica L. (Diptera: Muscidae), body surface in Ahwaz Hospitals, Southwestern Iran. Asian Pac J Trop Biomed. 2012;2

Kuçlu, Ö. Ve B. Dik.,2018. Türkiye’nin Batı Karadeniz Bölgesi Sivrisinek (Diptera: Culicidae) Faunası. Türkiye Parazitoloji Dergisi 42: 138-143.

Vazirianzadeh B, Dehghani R, Mehdinejad M, Sharififard M, Nasirabadi N. The first report of drug resistant bacteria isolated from the brown-banded cockroach, Supella longipalpa, in Ahvaz, South-Western Iran. J Arthropod Borne Dis. 2014;8(1):53-9.