DOLAR 32,3181 0.2%
EURO 35,1311 -0.01%
ALTIN 2.292,390,67
BITCOIN 23048032,07%
Elazığ
11°

PARÇALI BULUTLU

19:29

AKŞAM'A KALAN SÜRE

Pof.Dr.Ahmet Karataş

Pof.Dr.Ahmet Karataş

11 Ekim 2022 Salı

100 Yıllık Bir Fotoğraftan İzmir’in Kurtuluşu’nun Elazığ’daki Yansımalarına Bakış

100 Yıllık Bir Fotoğraftan İzmir’in Kurtuluşu’nun Elazığ’daki Yansımalarına Bakış
0

BEĞENDİM

ABONE OL
9 Eylül 1922… İzmir’e giren Millî Mücadele Ordusu şehri Yunanlılar’dan “istirdâd eder”; yani geri alır (Bu tabir daha sonra “kurtuluş” olarak değiştirilecektir). İki gün sonra da Bursa işgâlden kurtulur. Ankara Hükûmeti bu iki hâdiseyi Afyon, Eskişehir, Uşak, Alaşehir gibi merkezlerin geri alınmasında olduğu gibi millî zafer ilân eder. Bütün valiliklere resmî törenler yapılması, halkın da bu törenlere iştirâklerinin teşvik edilmesi emri gönderilir. İzmir’in kurtuluşunun bu derece öne çıkarılmasının sebebini Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) Yaban isimli romanında ihtiyât zâbiti (yedek subay) Ahmed Celâl’in ağzından şu cümlelerle anlatır:
“Bir Türk için İzmir ne ise Sivas da odur. Diyarbakır ne ise Samsun da odur. İzmir zaptolundu mu, bütün Anadolu’nun ilmiği düşmanın elinde demektir. Orası kurtulmayınca burası kurtulamaz.”
Millet yıllardır bitmek bilmeyen savaşlara canını, evlâdını, malını, mülkünü vere vere tükenmiştir. Bu tükenmişlik hâli bazılarında âidiyet hissi ve heyecan bırakmamıştır. Hükûmet bu tarz merasimlerle işte o his ve heyecânı yeniden canlandırma gâyesi gütmüştür.
Aşağıda bu merâsimlerle ilgili şehrimizi ilgilendiren ve ilk defa grubumuzda yayımlanan tarihî bir fotoğraf var. Tam 100 yıllık!.. Eylül 2022’te Elaziz Hükumet Konağı’nın ana kapısı önünde çekilmiş. Fotoğrafın arkasında Osmanlı imlâsıyla şu not mevcut:
“Harput Vilayeti… İzmir’in istirdâdında icrâ edilen tezâhürâtdan [toplu gösteri] bir manzara. Elaziz 1338 (1922)”
Şehrimizin Millî Mücâdele’yi destekleyen gazetelerinden olan Satvet-i Milliye’den öğrendiğimize göre bu fotoğrafta gördüğümüz merâsim o sıralarda Elaziz’de birkaç defa daha yapılmıştır. Mesela, yazının başında bahsettiğim şehirlerin işgâlden kurtarılması vesilesiyle 3 Eylül 1922’de tertip edilen merâsim bunlardan biridir. Gazete 4 Eylül 1922 tarihli sayısında bunu şu cümlelerle haberleştirmiştir:
“Mukaddes İstiklâl Ordusu Eskişehir, Uşak, Alaşehir’de istirdâd ile [geri almak suretiyle] düşmana azîm zâyiat [büyük kayıp] verdirerek İzmir ve Bursa’ya tevcîh-i istikâmet eylemişdir [yönelmiştir]. Allah muîn [yardımcı] olsun.
Teblîğ-i resmî ile vâkiʻ olan tebşîrât [Resmî bildirimle gelen müjde] üzerine dünki gün her memleket halkı gibi Elʻazîz de pek büyük sürûr ve şâdmânîye [sevinç ve mutluluğa] mazhar bulunuyordu.
Her taraf bayraklar, rengîn [renkli] kumaşlarla tezyîn edilmiş [süslenmiş], her ferdin zebân-ı handânından [ağızlarından mutlulukla] dökülen “Yâ Rabbi! Muzafferiyetimizi tevâlî et! [Gâlibiyetimizi devam ettir!]” duâsı göklere yükselmişti. Yakında İzmir ve Bursa’nın da istirdâdını [düşmandan geri alınmasını] Mevlâ nasîb ü müyesser buyursun!
Hükûmet Konağı’nda Mevlid-i Nebevî kıraatiyle [mevlid okutulmasıyla] ordumuzun tevâlî-i muzafferiyeti [başarılarının devamı] içün masum Türklerin niyâz u tazarruları [yalvarış yakarışları] bârgâh-ı İlâhî’ye refʻ olunmuşdur [Allah katına yükselmiştir]. Mevlid-i Nebevî’yi müteâkib Hükûmet avlusunda jandarma, polis ve mekâtib talebesiyle mevlid-i şerîfdeki zevât huzûruyla tevâlî-i muzefferiyâtımız [başarılarımızın devamı] içün duâ ve nutuk irâdından [konuşmalardan] sonra Dâire-i Askeriyye ve Belediye ve Müdâfaa-i Hukuk [Askerlik, Belediye ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Binalarının] önüne gidilerek âsâr-ı şükrâniyye [teşekkür gösterileri] îfâ kılındığı gibi gece de pek mükemmel bir sûretde fener alayı tertîb ve icrâ olunmuşdur.”
Aşağıdaki fotoğraf karesinden bir hafta sonraki merasimde de bu programın uygulandığı neticesini çıkarabiliriz. Fotoğrafta şehrin o günkü resmî erkânının eksiksiz yer aldığı görülmekte. Ön kısımda ahâliyi temsilen mahalli kıyafetleriyle temâyüz eden bir hanım ve bey var… Şehrin eski müftülerinden Dellâlzâde Mehmed Fâik Efendi olduğunu düşündüğüm zât kâğıda yazılı duâları okuyor… Fâik Efendi bilâhere belediye başkanlığı ve mebusluk yapacak olan Hurrem Müftügil’in babasıdır. Satvet-i Milliye Gazetesi’nin 11 Eylül 1922 tarihli sayısı maalesef kayıp. Bu sebeple konuya dair daha ayrıntılı bilgiden mahrumuz. Gazetenin bir sonraki sayısında [18 Eylül 1922] bir düzeltme yayımlanmıştır. Bu düzeltme metninde, geçen sayıda Bursa’nın kurtuluşu münâsebetiyle hazırlanan resmî törende Fâik Efendi’nin “Türkçe bir duâ-yı belîğ [edebî bir duâ]” yaptığı fakat bunun haber metninde sehven yer almadığı belirtilerek haber tashih edilmiştir. Bursa’nın kurtuluş tarihi 11 Eylül 1922 olduğuna göre aşağıdaki fotoğrafın İzmir ve Bursa için düzenlenen ortak bir törenden çekildiğini söyleyebiliriz.
Duâ okuyan hocaefendinin bize göre sağ tarafındaki sarıklı zât şehrin o dönemki müftüsü Mehmed Kemâleddin Efendi’dir… Büyük âlim ve müderris Abdülhamid Hamdî Efendi’nin oğlu, Elazığ’ın 30’lu 40’lı yıllarının en şöhretli avukatı Ömer Naîmî Bey’in (Efendigil) babası, Canan Karatay’ın dedesi… Onun yanındaki zâtı tespit edemedim. Sarığının şeklinden ve protokoldeki yerinden şehrin önemli bir âlimi olduğu âşikâr… Bu efendinin bitişiğinde elleri açık, gözleri yerde, başı eğik, huşû ile duâyı dinleyen beyefendi ise devrin valisi Çanakkaleli Süleyman Sami Bey’dir. 1921’de Mamuretülaziz’e tayin edilmiş, 1923’e kadar burada vazife yapmıştır. Kanun sonrası “Kepenek” soyadını almış, 1955’te vefât etmiştir. Vali Bey’in yanındaki kravatlı fesli kişi Elaziz’in belediye başkanı Halil Bey olmalıdır.
Şehrin o dönemki mebusları Hacı Mehmed Feyzi Bey (Celayir), Hüseyin Bey (Gökçelik), Mustafa Şükrü Bey (Çağlayan), Muhiddin Bey (Çöteli), Mehmed Naci Bey (Karaali), Mustafa Rasim Bey (Tekin) ve Hasan Tahsin (Berk) Beylerdir… Bunların kaçı fotoğraf karesinde bilemiyorum. Fakat gazetenin ilerleyen sayılarında yer alan haberlerden bu törenlerin olduğu günlerde Elaziz’de bulundukları anlaşılmaktadır.
Duâ okuyan hocanın bize göre sol arka hizasındaki kravatlı sarıklı fesli bey tahminime göre mebus Feyzi Celayir’dir. Hemen arkasında yer alan ve fotoğraf makinasına yüzünü ekşiterek bakan sakallı sarıklı kişi Müderris Halil Efendi’dir. Müftü Hacı Ömer Bilginoğlu’nun babası, yine müftü Halil Bilginoğlu’nun dedesi… En önde bir alt basamakta duran soldaki kıravatlı fesli kişi fotoğraflarını karşılaştırdığım kadarıyla mebus Hüseyin Gökçelik Bey’dir… Bu sahnenin daha uzak olan bir başka çekiminde Hükûmet Konağı Binası’nın avlusunda ana kapıya doğru sağlı sollu hizalanan askerleri ve mektep talebelerini görüyoruz. Yine o fotoğrafta konağın pencerelerine sığmayan kalabalıkların varlığı resmî erkan ve halkın bu merasime gösterdikleri rağbeti göstermesi açısından önemlidir.
Satvet-i Milliye Gazetesi 18 Eylül 1922 tarihli sayısında Nihad isimli bir efendinin İzmir ve Bursa’nın kurtuluşu münâsebetiyle yaptığı konuşmanın metnini yayımlamıştır. Nihad Efendi’nin konuşmasının ana fikri Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın kahramanlıkları ve Millî Ordunun birbirini takip eden zaferleridir. Konuşmanın sonunda İzmir ve Bursa’dan sonra Edirne ve İstanbul’un da işgâlden kurtarılacağı temenni edilerek merasime katılanlardan dua istenmiştir.
“Ebü’l-Fikret” (Fikret’in babası) mahlaslı bir kişi İzmir ve Bursa’nın kurtuluşu yanında Elaziz’deki bu merasimlerin de oluşturduğu tesirle 15 Eylül 1922’de “Büyük Başkumandanımıza” başlıklı bir şiir yazmış ve gazete bunu 18 Eylül tarihli sayısının 1. sayfasında yayımlamıştır. Mustafa Kemal Paşa’yı o yıllarda “halaskâr-ı İslâm” (İslam’ın kurtarıcısı) olarak gören halkın hissiyâtını göstermesi bakımından bu şiiri de kaydederek yazıyı tamamlayalım. Şiirde kullanılan tabir, teşbih (benzetme), telmih (îmâ), mecaz, kinâye vs. söz sanatlarının tamamının dinî tasavvufî bir hüviyet taşıması oldukça dikkat çekicidir.
Büyük Başkumandanımıza:
Huzûruna çıkdım bu şeb rü’yâda (şeb: gece)
Cemâlini seyrân etmeye geldim
Mekânını gördüm arş-ı aʻlâda
Kemâline îmân etmeye geldim.
**
Dergâhına varıp aşkına yandım
Dîdârını görüp nûra boyandım
Seni Hakk’a yakın bir melek sandım
Varlığımı kurbân etmeye geldim.
**
Bilmem ki melek mi insân mısın sen
Bir melek sûretli sultân mısın sen
Hayder-i Kerrâr-ı zamân mısın sen (Kahramanlıkta devrin Hazret-i Ali’si misin sen?)
Yolunda terk-i cân etmeye geldim.
**
İslâm’a şân verdi şanlı zuhûrun
Parlatdı şeref-i hilâli nûrun (Senin ışığın hilali aydınlattı)
Kabul buyurur mu beni huzûrun
Bir sözüm var beyân etmeye geldim.
**
İzmir gecesinde okundu nâmın
Yeşil Burusa’dan geldi selâmın (Burusa: Bursa)
Bileydim nerdedir şimdi makamın
Göz yaşımı rîzân etmeye geldim. (rîzân: dökmek)
**
Selîm’in satveti parlar yüzünde (Selîm’in satveti: Yavuz Sultan Selim’in gücü)
Fâtih’in heybeti oynar gözünde
Senin bir ilâhî sır var özünde
Bu sırrı der-meyân etmeye geldim (der-meyân etmek: açıklamak)
**
Şu nâlân gazeli edip bahâne (nâlân: inleyen)
Yüz sürdüm o şerefli âsitâne (âsitân: eşik)
Harem-i kemâlinde şâirâne
Bir nebze cevelân etmeye geldim. (cevelân: dolaşma)
*
*** Şiirdeki bütün “kemâl” kelimelerinde kelimenin hem sözlük anlamı (olgunluk, mükemmellik) hem de Mustafa Kemal Paşa kastedilmiştir.
Prof. Dr Ahmet Karataş
Devamını Oku

Fahri Bey’in Elazığ Valiliği

Fahri Bey’in Elazığ Valiliği
0

BEĞENDİM

ABONE OL
Elazığ Valiliğinin resmî sitesine göre Cumhuriyet’in ilânından bu yana Elazığ’da 45 vali görev yapmasına ve bir kısmı burada uzun süre bulunup kalıcı hizmetlere imza atmasına rağmen sadece 1 yıl görevde kalan, şehre köklü bir katkısı da olmayan “Vali Fahri Bey”in adı neden Elazığ’ın en işlek caddelerinden birine verilmiştir?
Bu yazıda yukarıdaki sorunun cevabını bulacaksınız.
1926 Eylülünde Elaziz’e vali olarak atanan Cemal Bey’in (gazeteci Murat Bardakçı’nın dedesi) yerine 06 Kasım 1929’da Fahri Bey atanır. Aslen Samsunlu olan Fahri Bey daha önce çeşitli görevlerde bulunmuş, Bolu, Canik [Samsun], Bitlis ve Hakkâri valilikleri yapmış bir devlet adamıdır. Fakat Şark’taki valilikleri onun hem fizikî hem ruhî sıhhatini bozmuş, yaptığı ısrarlı müracaatlar neticesinde oradaki vazifelerinden alınmıştır.
Hükûmet, Fahri Bey’i Elaziz’e I. Dünya Savaşının bitiminden beri süren Dersim ve civarındaki ayaklanmaları bastırması için olağanüstü yetkilerle donatarak göndermiştir.
Fahri Bey tavizsiz, hattâ zaman zaman hukukun da dışına çıkacak kadar sonuç odaklı çalışan bir kişiliğe sahiptir. Bu sebeple halkın bazı kesimlerince kendisinden “Vali Fahri değil Deli Fahri” diye bahsedilmiştir. Fahri Bey vazifesine hızlı başlamış, -o zamanki adıyla- Dersim’in Nâzimiye, Pülümür, Ovacık ilçelerini kapsayan askerî harekâtı bizzat yönetmiştir. Fakat sertlik yanlısı tutumu hâdiseleri bastırmak yerine daha da alevlendirmiştir. Baytar Nuri, Dersim şehir tarihiyle ilgili yazdığı eserinde Vali Bey’in halktan dağlarda yaşayan firarileri teslim etmesini istemesinin onları huzursuz ettiğini kaydetmektedir. Dersimliler firarilerle bağlantılarının bulunmadığını anlatmalarına rağmen Fahri Bey verdiği emrin kısa sürede yerine getirilmemesi durumunda şehri derhal imhâ edeceğini bildirmiş ve Elaziz Halkevi’ndeki nutuklarında bu hususta asla taviz göstermeyeceğini dinleyicilere defaatle ifade etmiştir.
Öte yandan o yılların Elaziz merkezinin âcilen çözülmesi gereken büyük sorunları vardır… Susuzluk, açıktan akan kirli ve atık sular, yörede iskân edilen muhacirlerin uyum sıkıntıları, bazı salgın hastalıklar, bütün vaatlere rağmen şehre bir türlü getirilemeyen elektrik, yıkılan Harput, imâr iskân problemleri, gelişigüzel büyüyen memleket…
Vali Fahri Bey şehrin problemlerinin farkındadır. Hattâ bunların hiç olmazsa bir kısmını çözebilmek için hemen kolları sıvar. 19 Ağustos 1930 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde (s. 3) yer alan şu satırlar onun çalışmaları hakkında ipucu vermektedir:
“[Elaziz’in] …imar, inzıbat ve ictimâiyatında [yapı, güvenlik ve sosyal işlerinde] Vali Fahri Bey cezrî [sağlam] adımlarla çok muvaffakıyetle yürüyor. Yollar açıyor, kasabada nezâfete [temizliğe] çok dikkat ediyor. Fahri Bey tam mefkureci [idealist] bir Cumhuriyet Valisi… Nazarî hükûmetçilik etmiyor [Sadece teorik olarak hükûmet valiliği yapmıyor, icraatçı biri]… Elâziz’in çeşmeleri bugün kurumuş bir haldedir. Çeşmelerin çoğu akmıyor… İçme ve tathirat [temizlik] suları birkaç çeşme ile kuyulara kalmıştır. Gayûr [çalışkan] Vali Fahri Bey şehrin bu hayatî ihtiyacına esaslı çareler aramaktadır…
Dersim meselesinden ötürü ne yazık ki şehrin problemlerine köklü çözümler üretmeye fırsat bulamaz Fahri Bey. Elaziz’e atanmasının üzerinden henüz bir yıl geçmişken de Çarsancak’taki (Mazgirt/Tunceli) askerî harekâtı yönettiği günlerde soğuk algınlığına yakalanır ve 22 Kasım 1930’da orada görev başındayken ölür. Cenazesi kalabalıkların katıldığı bir törenle Samsun’da kaldırılır.
1933’te şehre vali olarak atanan Tevfik Gür, onun hâtırasını yâd etmek maksadıyla Elazığ’ın o dönemki en işlek caddesine ve Valilik Konağı’nın karşısındaki çeşmeye “Vali Fahri Bey” adını verir. Ayrıca Kovancılar’ın Karaçor (Çaybağı) bucağına bağlı Kengerli Köyünün adı da “Fahri Bey” olarak değiştirilir.
***
Aşağıda Cumhuriyet Gazetesi’nin Vali Fahri Bey’in ölüm haberini verdiği 26 Kasım 1930 tarihli küpürünü görüyorsunuz (s. 4). Haberde dönemin İçişleri Bakanı Şükrü Kaya’nın Elazığ’a gönderdiği taziye telgrafından, Fahri Bey’in görev başındayken vefatından, Hakkâri valiliği sırasında kurduğu “Memurlar Mahallesi”nden ve cenazesinin Samsun’da kaldırıldığından bahsedilmektedir.

Doç.Dr.Ahmet Karataş

Yazarın Tüm Yazılarını Görmek İçin TIKLAYINIZ

Doç.Dr.Ahmet Karataş

Yazarın Tüm Yazılarını Görmek İçin TIKLAYINIZ

Devamını Oku

GURÛB ETDİ GÜNEŞ DÜNYÂ KARARDI (Cemâleddin Emiroğlu 1940-2021)

GURÛB ETDİ GÜNEŞ DÜNYÂ KARARDI (Cemâleddin Emiroğlu 1940-2021)
0

BEĞENDİM

ABONE OL

Elazığ merkez vâizlerinden Cemâleddin Emiroğlu Hocamız 22 Eylül 2021’de dâr-ı bekâya irtihâl etti. Bir irfân güneşi daha sonbaharın bu gittikçe hazinleşen günlerinde Harput semâlarından sessiz sedâsız çekildi…
Bu yazıda onu kendi intibâlarıma dayanarak anlatmaya çalışacağım. Fakat önce birkaç satırla da olsa hayat hikâyesine değineyim.
Cemâleddin Emiroğlu Hocamız 7 Mayıs 1940’ta Elazığ’da doğdu. 1961’de Elazığ İmam Hatip Lisesi’nden, 1966’da Konya Yüksek İslam Enstitüsü’nden mezun oldu. 1976’da hemşehrimiz Prof. Dr. Süleyman Ateş’in Diyanet İşleri Başkanı, bir diğer hemşehrimiz Mustafa Türkgülü’nün Başkan Yardımcısı olduğu dönemde Elazığ’da açılan Diyanet Eğitim Merkezi’nin kurucu müdürlüğü görevinde bulundu. Bir müddet İmam Hatip Lisesi’nde meslek dersleri öğretmenliği, sonra da Elazığ Müftülüğü bünyesinde yıllarca merkez vaizliği yaptı. Bu son vazifesindeyken emekliye ayrıldı.
Hocamız bereketli ömrüne şu çalışmaları sığdırdı:
Sohbetler: Hizmet Rehberi, I-III, Ankara 1983-1985.
Hz. Muhammed’in (s.a.v) Pâk Dilinden Seçilmiş Dualar, Elazığ 1990.
Selef-i Sâlihîn’in Hâl ve Hakikat Sözleri, Elazığ, ty.
Dinden Çıkaran Sözler: Elfâz-ı Küfür, Malatya 2017.
Tevbe Kapısı Açıktır, Elazığ 2017.
Peygamberin Kadınlara Öğütleri: Kurtuluşa Davet, İstanbul 2018.
İmam Efendi Sohbetnâme, I-IV, Elazığ 2021.
Nebî Sallallahu Aleyhi ve Sellem’in Mucizeleri, Elazığ 2021.
***
Babamın işi, üniversite tahsilim ve sonrasında da vazifem sebebiyle Elazığ’da uzun süreli kalamadım. Bu yüzden ilk defa 1993 veya 1994’te Cemâleddin Hocamın sesine âşina oldum. O yıllarda İzzetpaşa Camii’nde her gün öğle namazından önce bir vâiz cemaate vaaz eder, bu vaaz merkezî sistemle diğer camilerde de dinlenirdi. Cemâleddin Emiroğlu, Mahmut Çanga ve Zihni Gündüz Hocalar münâvebeyle kürsüye çıkarlardı. Cuma vaazlarını ise genellikle il müftüsü Fikret Karaman yapardı. Henüz 16-17 yaşlarındaydım, üniversiteye hazırlanıyordum, ilâhiyat okumayı çok istiyordum; dolayısıyla hocaların anlattıkları, anlatım tarzları, hâl ve tavırları dikkatimi çekiyor, vaazlarını takip etmeye çalışıyordum.
Her hocanın kendine mahsus üslubu vardı. Zihni Hoca çok celâlli idi mesela. Cemâleddin Hocamız ise ismi gibi hakikaten cemâl sahibiydi. Nâzik, zarif, tane tane ve ölçülü anlatımı ile söylediklerinin insanların gönlüne nakş olmasına dikkat ederdi. Vaazını daima “Allah âhir ü âkıbetimizi hayr eylesin aziz cemaat.” duasıyla bitirirdi. O zamanlar hem yaşımız küçüktü akledemiyorduk her şeyi, hem imkânlarımız sınırlıydı. Hocaefendiyi dinlerken kayıt alamadığıma yansam da artık ne fayda? O merkezî sistemle verilen vaazlar bir yerlerde kayıtlı mıdır bilmiyorum. Hayalimdeki fakülteyi kazanıp İstanbul’a gelince Hocamızı dinlemek artık tatilden tatile kaldı. Yanına gidip tanışmayı, tavsiyelerini dinlemeyi de akledemedim. Aylar yıllar aktı geçti…
2015’te Harputlu Müftü Kemâleddin Efendi ve Efendigil âilesine dair sözlü bilgi toplamak maksadıyla Elazığ’a gittiğimde bir büyüğümüz “Bilirse o bilir” diyerek Cemâleddin Hoca’yı işaret etmişti. Sanayi Mahallesi-Sürsürü arasındaki gidiş gelişlerim böyle başladı. Onu ilk ziyaretimde anladım ki Kemâleddin Efendi aslında vesile imiş… Hocamızın müktesebâtından istifade edemeden geçen yıllara yansam da bir şekilde bağ kurmuş olmakla teselli buldum. Elazığ’a her gidişimde kardeşlerimle beraber Hocaefendi’yi ziyaret edip duasını almak, maddi manevi ikrâmlarından feyizlenmek mutâdımız oldu.
Cemâleddin Hocamız okuyan, yazan, ilme ve edebiyata ilgi duyan bir âlimdi. Bir yandan resmî vazifelerini îfâ ederken bir yandan da kitap yazıyor, tercümeler yapıyordu. Emekli olduktan sonra da ilim ve irşâdla münâsebetini koparmamıştı. Hocamızı en son 2 ay kadar önce 6 Ağustos 2021’de kardeşimle beraber ziyaret etmiştim. Rahatsızlığına rağmen tercümesine başlamayı düşündüğü bir eserden söz açmıştı. Bu yıl tercümesini tamamlayıp yayımladığı Nebî Sallallahu Aleyhi ve Sellem’in Mucizeleri kitabını bizlere takdim etmişti. Yıllar önce yayımladığı İmam Efendi’nin Sohbetnâme’sini de gözden geçirip bir cilt daha ilave ederek bu yılın başlarında yeniden yayımlamıştı. Her gün düzenli olarak duygularını, düşüncelerini kaydettiği ajandaları vardı. Bir nevi günlük mahiyetinde olan bu defterlere şiirlerini de aksatmaksızın yazıyor, ziyaretine gelenlere bir gece evvel yazdığı sayfaları okuyordu… 81 yaşında ve hasta hâldeyken okumayla, yazmayla bağını bu şekilde devam ettiriyordu.
Allah dostuydu Cemâleddin Hocamız. Rahmânî bir simâsı vardı; eskilerin tabiriyle “ârif-i billâh”tı… Güzel ahlâk sahibiydi, samimi, ihlaslı ve kendi hâlinde bir mü’mindi.
Yaşadıkları hayatın içine hapsolmuş nice insanın mânâ âlemine açılan kapısıydı…
Günlük meşgalelerin peşinde yorgun düşenlerin gölgesinde dinlendikleri ihtiyar bir çınar, uzak zamanlardan iz taşıyan mesud bir hâtıraydı…
Âşinâsı olmadığımız ruhaniyetli iklimlerden bahar kokuları getiren elçi gibiydi. Onu dinlerken asırlarca evvel yazılmış bir kitabın her satırı ayrı kudsiyet barındıran varaklarını okuduğunuz hissine kapılırdınız…
Şu fâni hayata kendi rengini veren nâdir insanlardandı. Yetiştiği muhit, gördüğü tahsil, aldığı terbiye onu bu devrin insanının takdir edemediği ulvî bir menba hâline getirmişti. Herkes ancak istidâdı ölçüsünde ondan istifâde edebilirdi.
***
Son zamanlarda milletin dilinde moda olan “kanaat önderi” tabirini Hocamız için uygun bulmuyorum. Elbette bazı konularda kanaatleri, düşünceleri, görüşleri vardı, ama bunları ancak onun yanına gittiğinizde ve söz oraya gelip dayandığında uygun görürse dinlerdiniz. “Uygun görürse” diyorum, evet; çünkü israfı sevmezdi, sözü de bu yüzden israf etmezdi. Kalbe ulaşmayan her kelimeye acırdı, konuşmanın devamını getirmezdi. Şöyle yazmıştı defterine:
Şâir değilim ammâ şuurundayım sözlerin
Konuşmasa da diller ne dediğini anlar gözlerim
***
Yüzündeki izler, sesindeki buğu, cümlelerindeki hüzün, ömrünün birçok fırtınanın elinde hırpalandığını gösteriyordu. Yine de rızânın ve tevekkülün mücessem bir timsâli gibiydi… O rüzgârlara maruz kalmayanlar onun hâlini anlayamazlardı.
Cenâzesinde cami avlusunun kalabalık olmaması, aynı cümlelerden ibâret bir paragraflık vefât haberi dışında mahalli basında yer almaması, ömrünü vakfettiği Elazığ Müftülüğü’nün resmî internet sitesinde bir taziye mesajının bile paylaşılmaması, kimsenin kendisini bir köşe yazısında olsun yâd etmemesi onun suretâ halk içinde olsa da mânen ve esâsen Hak’la beraber olduğunu göstermiştir. Uzlete çekildiği Sürsürü’deki evini zaman zaman politikacılar, nüfûz ve erk sahibi kimseler ziyaret etse de Hocamız vakarını, izzetini bu yollara âlet etmedi. Arkasında STK’lar, vakıflar, dernekler yoktu. Öyle olsaydı bazı örneklerinde gördüğümüz üzere kitapları kuşe kağıda binlerce adet bastırılır, bedava dağıtılırdı. Oysa Elazığ Belediyesi’nce bu yıl ikinci baskısı yapılan Sohbetnâme dışında, Hocaefendi’nin kitaplarının tamamı bizzat kendi kıt imkânlarıyla veya hısım akrabasının matbaa masraflarını binbir rica ile üstlenmeleri sayesinde bastırılmıştır. Hattâ Elfâz-ı Küfür kitabının fotokopicide çoğaltılarak oluşturulduğunu belirtmem yukarıdaki cümleme karîne olarak kâfidir.
Hocaefendi’nin birbirinden kıymetli çocukları da hangi makama geldilerse alın terleriyle geldiler, çalışarak kazandılar. Son nefesine kadar gıpta edilecek bir edep ile yanında oldular.
Cemâleddin Hocamız gayet mahviyetkâr, mütevâzı, kibâr, konuşmaktan ziyâde dinlemeye meyyâl biriydi. İnsanları sözleriyle esir almaz, onlara konuşma imkân ve fırsatı tanırdı. Dinleyenleri mahcup eden bir tevâzuyla “Eller yahşi biz yaman, herkes buğday biz saman” derdi… Bir defasında eski devir Harput ulemâsından, Kasîde-i Bürde şârihi müftü Ömer Naîmî Efendi’den bahsederken duygulanmış, “Bu insanlar o kadar ilme rağmen o kadar mütevazılardı ki… Keşke biz onların tırnağı kadar olabilsek…” demişti.
Gönül isterdi ki emeklilik yıllarında meraklı bir genç onunla nehir söyleşi yapsın, hâtıralarını dinleyip kaleme alsın. Ne yazık ki Elazığ Hulusi Yahyagil’de, Halil Bilginoğlu’nda, Ahmet Tevfik Ozan’da ve daha onlarcasında olduğu gibi Cemâleddin Hocamızda da bu fırsatı kaçırdı. Onca yaşanmışlık, onca hâtıra, acı tatlı onca tecrübe toprak oldu gitti… “Gurûb etdi güneş, dünya karardı…” Biraz daha eksildik, biraz daha yalnızlaştık…
Cemâleddin Hocamızın bize yâdigâr bıraktığı en büyük eseri hiç şüphesiz İmam Efendi’nin sohbet külliyâtıdır. İlk baskısı 1983-1985 yıllarında Sohbetler: Hizmet Rehberi adıyla üç cilt olarak yayımlanan bu eser büyük bir emeğin mahsulüdür. Hocamız 20. asrın Nakşî-Hâlidi meşâyıhından İmam Efendi’nin sohbetlerinden derlenmiş defterleri ilk defa bugünkü harflere sansürsüz bir şekilde aktarmış, dipnotlarla zenginleştirerek yayımlamıştı. Bu sohbetler İmam Efendi’nin müridleri olduğunu söyleyenler tarafından bilâhere yeniden yayımlandı. Fakat bu yayımlarda Cemâleddin Hocamızın eserinden onun rızası alınmadan faydalanıldı, ona atıfta bulunulmadı. Hocamız teferruatını bize anlatmak istemediği haksızlıklara uğratıldı. Bir görüşmemizde “Ben Allah rızası için çalıştım. Halbuki onlar bu emeği çaldılar…” demişti derin bir teessürle… Çalanlar bununla da yetinmemiş, yaptıkları neşirde İmam Efendi’nin yaşadığı dönemin meselelerini yorumladığı kısımları silmişlerdi. Yani kendi şeyhlerine sansür uygulamışlardı.
Cemâleddin Hocamızın kütüphanesinde İmam Efendi’nin mektuplarının yer aldığı defterler de vardı. Hattâ o defterleri incelememe, orada okuduğum bir mektubu uluslararası bir sempozyumda tebliğ olarak sunmama müsaade etmişti.
Hocamızın İmam Efendi’ye olan bağlılığı kendisini dinlediğimizde hissediliyordu. Nitekim Cenâb-ı Hakk’ın hikmetine bakınız: İmam Efendi 17 Safer 1343, 17 Eylül 1924 Çarşamba gecesi vefât etmişti. Yani Eylül’ün üçüncü haftası. Cemâleddin Emiroğlu Hocamız da 15 Safer 1443, 22 Eylül 2021’de Çarşamba gecesi vefât etti. İmâm Efendi’nin vefâtından hicrî olarak tam 100 sene sonra, yine onun gibi Eylül’ün üçüncü haftası ve Çarşamba gecesi… Buna tesadüf demeye dilim varmıyor.
Oğlu Prof. Dr. Muhammed Emin Beyefendi’nin aktardığına göre Hocamız o gece teheccüde kalkmış, namazını kılıp tesbihini çektikten sonra yatağına uzanmış ve ruhunu Rahmân’a teslim eylemişti…
Yüzünde hâlâ secdenin izleri dururken, elinde tesbihi, dilinde duasıyla “İrciʻî” fermân-ı âlîşânına kanat açıp dergâh-ı İlâhi’ye vâsıl olmak… Bir iki günlük bu dünya misafirhanesinden böyle bir hazırlıkla ayrılmak… Bunun keyfiyyeti tabîr olunmaz efendim.
Bir ziyaretimizde İmam Efendi’nin söylediği
Hayli demdir mübtelâdır gam-küsâr ister gönül
Âlem-i gurbetde kaldı şimdi yâr ister gönül
(Nice zamandır gönül bir derde mübtelâ olmuş, bunu giderecek olanı bekliyor. Gurbet âleminde kaldı şimdi, Yâr’i arzu ediyor…) beytini yüzünü gölgeleyen bir kederle okumuştu bize… Vücudunu çok yoran hastalıktan kurtulması, hasretini dindirmesi, âlem-i gurbetten âlem-i cemâle intikâl etmesi mürşidinin vefâtının sene-i devriyesine denk düştü… Dünyanın mihnetine sabr u tahammülse bize kaldı…
***
Bir defasında Çaputlu Hoca diye bilinen dedesi Harputlu Molla İsmail Efendi’den bahsetmişti kısaca. Onun meşhur âlimlerden Abdülhamid Hamdi Efendi’nin öğrencisi olduğunu belirtmiş, hattâ Abdülhamid Hamdî Efendi’nin çok sevdiği için ona bir yazma kitap hediye ettiğini söylemişti. Son görüşmemizde sözü yine Çaputlu Hoca’ya getirmiş ve onun bir hâtırasını şöyle nakletmişti: “Sarahatun Camii’nin cemaatı namaz sonrası dağıldığında caminin meydanı lahana gafalarla dolardı.”
Eskiden âlimlerin sarıkları geniş ve katman katman olduğu için lahanaya benzetilirdi. Farsça’da lahanaya “kelem” denir. Osmanlı’da kafalarına geniş sarık sardıkları için bazı âlim ve memurların lakabı “kelem-ser”di, yani “lahana kafalı”. (“Kelem-ser” ile “gülümser” Osmanlıca aynı imlâ ile yazıldığı için bu nüansı bilmeyen akademisyenler söz konusu lakabı “gülümser” diye okuyorlar.) “Lahana kafa” o gün için hakaret anlamı taşımıyordu.
Yine son görüşmemizde, dedesi Çaputlu Hoca vefât edince kitaplarının onun bunun elinde kaldığını; bunları alanlar kitaptan anlayan kimseler olmadıklarından bir müddet sonra kitapların sayfalarını koparıp camsız pencerelerine içeriyi soğuktan ve yağmurdan koruması için yapıştırdıklarını anlatmış ve “Cehâlet böyle işte… Her zaman vardı. O devir geçmiş, korkudan kitapların gömüldüğü devir gelmiş. O gömülü kitapların bir kısmı elime geçti, ben onları inceledim ve ehil insanlara götürüp verdim.” demişti. Bu görüşmemizde kitaplığındaki matbu kitapları Sürsürü’deki Hacı Hulusi Yahyagil Anadolu İmam Hatip Lisesi’ne bağışladığını da sözlerine ilâve etmişti.
Hem hocamızın rahatsızlığı hem de malum salgın sebebiyle ziyaretimizi kısa tutmak istediysek de her zamanki mükrim tavrını göstermiş, bize Sürsürü üzümünden bizzat ikrâm etmişti. Biz böyle çekine çekine el uzatınca da solgun bir kandil gibi parıldayan simasını bize doğru çevirmiş, “Hocam çekinmeyin, bu üzümü daha nerede bulacaksınız? Bu, marketlerde aldıklarınıza benzemez…” demişti. Hakikaten üzümün tadı damağımızda, sohbetin tadı dimağımızda kalmış; hocamızın duasını alarak başka bir seferde görüşmek niyâzıyla, çiseleyen yaz yağmuru altında oradan ayrılmıştık.
Evinin balkonundan el sallarken çok uzak bir yolculuğa çıkacakmışcasına bize bakmıştı… Bu bakışın son vedâ olduğunu nereden bilecektik… Nereden bilecektik şâirin “ed-Dehrü la yüsâidu yevmen ale’l-vüsûl” (Felek bir gün buluşmaya imkân tanımayabilir) derken acı bir hakikate işaret ettiğini… Ayrılık mevsimi olan sonbaharın böyle bir ebedî iftirâkla bizi yetim bırakacağını nereden bilecektik…
“Âh mine’l-mevt!” Hocam…

Doç.Dr.Ahmet Karataş

Yazarın Tüm Yazılarını Görmek İçin TIKLAYINIZ

 

Devamını Oku

Mevlid Kandili ve İzzetpaşa Camii’nin Eski Müezzinlerinden Bülbül Ali

Mevlid Kandili ve İzzetpaşa Camii’nin Eski Müezzinlerinden Bülbül Ali
0

BEĞENDİM

ABONE OL

Bu sene Hz. Peygamber’in doğum günü olan hicrî 12 Rebiülevvel, yani mevlid kandili, 17 Ekim 2021’e denk gelmekte. Mevlid kandili milâdi 13. asırdan bu yana kutlanmaktadır. Hz. Peygamber 7. asırda vefat ettiğine göre ilk kutlamalar ondan altı yüz yıl sonra yapılmaya başlanmış demektir. Zaman içerisinde bazı İslam âlimleri, Hz. Peygamber dönemine dayanmadığı, israfa sebep olduğu, eğlence ve gösteri haline dönüştüğü gibi sebeplerle bu tarz kutlamaları uygun görmemişlerdir. Fakat çoğunluğu gösterişe yol açmadan Kur’an, mevlid, kaside okuyup salavatlar getirerek Hz. Peygamber’i yâd etmenin, bu vesileyle onun ahlâkını ve tavsiyelerini anlatmanın/ dinlemenin faydalı olduğu görüşünü benimsemişlerdir.

Bu yazıda kandil vesilesiyle Elazığ İzzetpaşa Camii’nin eski müezzinlerinden “Bülbül Ali” nâmıyla bilinen merhum Ali Tokgöz’ün okuduğu bir kasideyi ve salavât-ı şerifeleri bugünkü harflere aktarıp onları kısaca izah edeceğim. Aşağıdaki ses kaydında da onları dinleyeceksiniz.

Kayıt bir kandil gecesinde okunan mevlid-i şeriften alınmış. Kayıtta “Merhaba” bahri okunduktan sonra Bülbül Ali Efendi Harput tavrıyla salavat-ı şerifeler getiriyor ve İstanbullu Leylâ Hanım’ın bir münâcâtından birkaç beyti yine Harput makamlarından biriyle, fakat kendi usûl ve tarzını da katarak okuyor.

Leylâ Hanım 19. asrın ilk yarısında yaşamış, 1847’de vefât etmiş Mevlevî bir şâirdir. Hayatını ansiklopedi maddelerinde okuyabilir, şiirlerine merhum Mehmet Aslan Hoca’nın Leylâ Hanım Divanı adlı eserinden ulaşabilirsiniz. Leylâ Hanım şarkıları ve âşıkâne gazelleri ile şöhret bulmuşsa da onu bugünlere taşıyan esas âmil, samimi edâ ile yazdığı münâcât ve na’tleridir. Onun bu dinî muhtevâlı şiirleri birçok musikişinâs tarafından bestelenmiş, güzel sesli hâfız efendiler tarafından İstanbul’dan Urfa’ya Maraş’tan Harput’a Anadolu’nun çeşitli şehirlerindeki cami ve tekkelerde, mevlid, kandil vb. merasimlerde okunmuştur. Bu eserler ayrıca kürsü, sıra, meşk, eyvân vesâir özel gecelerde de çeşitli sazlar eşliğinde fasıl heyetleri tarafından icra edilmiştir.

Leylâ Hanım’ın mevzubahis münâcâtı (Allah’a yakarmayı konu edinen şiiri) şöyle:

1) Rahmeyle bu dil-haste-i nâ-çâre İlâhî

Zahm-ı dilime senden olur çâre İlâhî

**

(Bu çaresiz hasta gönüle merhamet et Allahım! Gönül yarama ancak sen çare olursun Allahım!)

**

2) Bir mücrim ü âsî kulunum rûyı siyâhım

Afvınla nazar kıl bu günehkâre İlâhî

**

(Senin suçlu ve âsi bir kulunum, yüzü karayım… Bu günahkâra affınla nazar kıl yâ Rabbi!)

**

3) Bakma yüzümün karesine rûz-i cezâda

Bağışla beni Ahmed-i Muhtâr’e İlâhî

**

(Herkesin yapıp ettiklerinin karşılığını bulacağı kıyamet gününde yüzümün karasına bakma… Beni seçkin peygamberin Ahmed’e (onun yüzü suyu hürmetine) bağışla Allahım!)

**

4) Ol günde bırakma kerem et hâib ü hâsir

İsyânım ile eyleme âvâre İlâhî

**

Kerem et, beni o kıyamet gününde mahrum ve ziyânda bırakma… Dünyadaki itaatsizliklerim sebebiyle beni perişan etme Allahım!

(Bu beyit şöyle de anlaşılabilir: “Beni dünyada isyanlarımla başıboş, âhirette de lutf u kereminden mahrum bırakma Rabbim!)

**

5) Nefsim hevesiyle beni sen derbeder etme

Aşkından eser ver bu dil-i zâre İlâhî

**

(Beni nefsimin bitmek bilmeyen arzuları peşinde sürükleme. Bu inleyen gönüle aşkından bir iz ver Allahım!)

**

6) Al benliğimi kayd-ı sivâdan beni kurtar

Tâ vâsıl olam rü’yet-i dîdâre İlâhî

**

(Benliğimi al benden, senden başka her şeyle olan bağdan beni kurtar. Tâ ki cemâlini görebileyi başarayım Allahım!)

**

7) Leylâ kulunu âteş-i aşkınla kebâb et

Dûzahda koyup yakma anı nâre İlâhî

**

(Yakacaksan Leylâ’nı, aşkının ateşiyle yak da kebap et! Cehenneme koymak suretiyle yakma yâ Rabbi!)

**

Kayıtta gazelden sonra Bülbül Ali Efendi’nin Harput ağzıyla okuduğu “Acemaşıran salavât” diye meşhur olmuş “şugül” var. “Şugül” (şuğl) dinî mûsikide bestekârların Türk mûsikisi makam ve usulleriyle besteledikleri Arapça güfteli ilâhilere verilen isimdir. Şugüller asırlarca ağızdan ağıza nakledilerek okunduğu için güfteleri zamanla bazı değişikliklere uğramıştır. Bu şugülün kayıtta okunan güftesi şöyledir:

Allâhümme salli ale’l-Mustafâ

Bedîü’l-cemâli ve bahri’l-vefâ

Ve salli aleyhi kemâ yenbaği

Es-sâdık Muhammed aleyhisselâm

Salâten tedûmu ve tebluğ ileyh

Mürûrü’l-leyâlî ve devri’z-zemân

Mânâsı ise şudur: “Allahım! Eşsiz bir güzelliğe sâhib olan, vefâ ve sadâkatin timsâli Efendimiz Muhammed Mustafâ’dan sevgini esirgeme (Ona salât eyle)…Öyle bir salât ki, ona lâyık olsun… Öyle bir salât ki geceler devam ettikçe, zaman devrettikçe sürsün ve ona ulaşsın…”

Son sözümüz Peygamberimize dair eski zaman hocaefendilerinin dilinden bir dua olsun: “Cenâb-ı Hak âlem-i dünyâda ziyâret-i âlilerine, âlem-i menâmda müşâhede-i cemâl-i risâlet-penâhîlerine ve âlem-i ukbâda şefâat-i uzmâlarına ve âlem-i yakazada tecelliyât-ı hakikat-ı Muhammediyyelerine cümlemizi mazhar eylesin.”

Hayırlı kandiller, sağlık ve âfiyetler dilerim…

(Fotoğraf Harput’un 1900’deki manzarasını gösteriyor.)

 

Doç.Dr.Ahmet Karataş

Yazarın Tüm Yazılarını Görmek İçin TIKLAYINIZ

Devamını Oku

Ölüye Saygısı Olmayanın Diriye Faydası Olmaz…

Ölüye Saygısı Olmayanın Diriye Faydası Olmaz…
0

BEĞENDİM

ABONE OL
Harput’tayım…
Yatağı bozulmuş, yan yatmış bir mezarın bozulmaya yüz tutmuş taşını okuyorum. Şöyle yazıyor:
Istırabın sonu yok sanma, bu âlem de geçer,
Ömr-i fani gibidir, gün de geçer, dem de geçer,
Gam karar eyleyemez hande-i hurrem de geçer,
Devr-i şâdi de geçer, gussa-i matem de geçer,
Gece gündüz yok olur, ân-ı dem-â-dem de geçer…
(Hande-i hurrem sevinç gülüşü demek. Devr-i şâdî mutluluk devri, gussa-i mâtem yas üzüntüsü, ân-ı dem-â-dem şimdiki zaman demek. Kıt’a Neyzen Tevfik’in bir şiirinden alınmış.)
Burada çok eski mezar gördüm. Bir kısmı zamanın yok eden hükmüne direnmeye çalışsa da çoğu yenik düşmüş… Kırılmış, kopmuş, yazıları silinmiş, sahipsiz kalmış, toprağa karışmış…
Ölüye saygısı olmayanın diriye faydası olmaz…
Bu gerçeğin en somut örneğini Elazığ’da görüyoruz. Şehrin öteden beri var olan ve çözülmediği için de kronikleşen iş, istihdam, eğitim, temizlik, ağaçsızlık, araç parkı, gürültü, spor kompleksleri, çocuk oyun sahaları gibi sorunlarının üstüne konut, sağlık, su kesintileri, düzensiz göç ve bunların yol açtığı yeni temel problemler de eklenmiş. Şehrin ana caddelerinde ve özellikle İzzetpaşa’nın doğusuna düşen mahallelerinde tekerleri çukurlara düşürmeden araba sürmek imkânsız… Sokaklar içler acısı… Şehri hiç bu kadar kirli ve sahipsiz görmemiştim… Halk da ilk defa bu kadar mutsuz, bu kadar umutsuz…
En temel haklardan bile mahrum bir yerde kaderine terkedilmiş yüzlerce yıllık mezarlardan, düşman istilâsına uğramışçasına kırılıp ayak altına atılmış mezar taşlarından, parka ismi verilerek yaşatılmaya çalışılan “kültür”den, ışıklı tabelalarla makyaj yapılarak örtülen “tarih”ten bahsetmek o kadar yersiz ki… Su yok su… Neredeyse her gün saatlerce süren su kesintisi var. Temizlik yok, yürünecek yol yok… Hangi tarihten, hangi kültürden bahsedelim? Koca bir beton mezarlığına dönüşen şehrin bir tek mezar taşı eksik…
Aşağıda Harput’u bize emanet eden büyüklerimizin mezar taşlarından bazı fotoğraflar görüyorsunuz. Bu taşları yerden kaldırması gerekenler şehrin dört bir tarafına yerleştirdikleri dev billboardlara çalımlı fotoğraflarını asmışlar, gelene geçene gülüyorlar… O taşlardaki yazıları okuyup bilimsel çalışmalar ortaya koyması, envanter dosyaları oluşturması gerekenler ise ya kişisel ikballeri için kulis peşindeler yahut siyasi partilerin kuyruğuna takılmış hamaset yarışındalar.
Çok yazık…

Doç.Dr.Ahmet Karataş

Yazarın Tüm Yazılarını Görmek İçin TIKLAYINIZ

Devamını Oku

Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.